|
- Wat is bewusteloosheid ?
- Gevaren van bewusteloosheid
- Controle van het bewustzijn
- Handelen bij bewusteloosheid
- Het driedelig luchtwegmaneuver
- De veiligheidshouding
- Handelen bij bewusteloze kinderen
Wat is bewusteloosheid ?
Bewusteloosheid is een toestand van het slachtoffer, waarbij het slachtoffer niet meer, of vrijwel niet meer, reageert op prikkels van buitenaf. Deze toestand wordt veroorzaakt door een stoornis ter hoogte van de hersenen.
Die stoornis kan zowel het gevolg zijn van uitwendige factoren als van inwendige factoren.
Bewusteloosheid kan het gevolg zijn van een ongeval of ziekte, maar kan ook door het slachtoffer zelf veroorzaakt zijn.
Soms kan je uit de omstandigheden afleiden welke de vermoedelijke oorzaak is van bewusteloosheid. Maar ook indien je de oorzaak niet kent, moet je de juiste hulp kunnen verlenen.
Gevaren van bewusteloosheid
De gevaren van bewusteloosheid zijn drievoudig :
- Een bewusteloos slachtoffer reageert niet meer op belemmeringen van de ademhalingswegen door knellende kleding of een vreemd voorwerp;
- Een algemene verslapping van de spieren (tong, hals en keelholte) is mogelijk, zodat het gevaar bestaat dat de tong in de keelholte zakt, en zo de ademhalingswegen afsluit. Soms is deze luchtwegobstructie voornamelijk merkbaar tijdens de expiratie, te wijten aan het klepmechanisme van het zachte verhemelte tegen de nasopharyngeale weefsels, net zoals bij het snurken.
- Ook door een negatieve druk in de luchtwegen, veroorzaakt door een ademhalingsbeweging, kan de tong of het strotteklepje een obstructie veroorzaken. Er ontstaat immers een klepmechanisme waardoor de toegangsweg tot de luchtpijp afgesloten wordt.
- Diepe bewusteloosheid kan leiden tot een ademhalingsstilstand en zelfs tot een hartstilstand. Dit komt omdat de werking van het zenuwstelsel bij diepe bewusteloosheid vrijwel volledig uitvalt.
Controle van het bewustzijn
 1] Spreek met het slachtoffer
Stel eenvoudige vragen, zoals :
- " Wat is er gebeurd ? "
- " Hoe heet je ? "
- " Heb je pijn ? "
Geef eenvoudige bevelen, zoals :
- " Knijp eens in mijn hand ! "
- " Open je ogen ! "
Soms kunnen slachtoffers immers niet meer verbaal reageren, maar zijn ze wel nog in staat eenvoudige bevelen uit te voeren.
2] Klop zachtjes op de schouders van het slachtoffer
Opgelet, schud het slachtoffer nooit !
Indien je een letsel vermoed aan de hals of het hoofd, mag je het slachtoffer enkel bewegen indien dit absoluut noodzakelijk is. Een verkeerde beweging van een slachtoffer met een halswervelbreuk kan een permanente verlamming veroorzaken door letsels aan het ruggemerg!
3] Klap in de handen boven het hoofd van het slachtoffer
Reageert het slachtoffer niet, dan mag je besluiten dat het bewusteloos is.
Handelen bij een bewusteloos slachtoffer
1] "Phone first"
Het is essentieel om de aandacht van de omgeving te trekken, aangezien het moeilijk is om alleen te zorgen voor veiligheid, CPR uit te voeren en een ziekenwagen te alarmeren. Indien er omstanders aanwezig zijn zorgt de hulpverlener voor het slachtoffer, terwijl één van de omstanders wordt gevraagd de hulpdiensten te alarmeren. Geef uitdrukkelijk aan van wie je verwacht dat de hulpdiensten worden verwittigd en vraag om terug te keren na het alarmeren. Zo kan je nagaan of de hulpdiensten wel degelijk verwittigd zijn.
Indien je als hulpverlener toch alleen bent bij de noodsituatie, dien je volgens de Amerikaanse protocols onmiddellijk de hulpdiensten te alarmeren van zodra je vaststelt dat het slachtoffer bewusteloos is. Dit aangezien een defibrilatie zo snel mogelijk beschikbaar dient te zijn, teneinde de slaagkansen van de CPR te vergroten. Buiten de States raadt men soms aan te alarmeren indien men een ademhalingsstilstand vaststelt, of zelfs na het toedienen van twee initiële beademingen.
Uitzondering hierop vormen de slachtoffers van een verdrinking, overdosis of trauma. Ook bij kinderen (< 8 jaar) dient men eerst de beademingen te starten alvorens men alarmeert, gezien de belangrijkste oorzaken van cardiorespiratoir arrest bij kinderen van oorsprong bij de ademhaling liggen.
2] Zorg voor vrije luchtwegen
Maak spannende kledij los
- Dit is kleding die de ademhaling belemmert, zoals een dichtgesnoerde das of een hemd dat met een boordeknoopje dicht is.
- Ook een spannende broeksriem belemmert de ademhaling !
- Controleer de mond en verwijder vreemde voorwerpen
- Ga bij elk bewusteloos slachtoffer na of er vreemde voorwerpen in de mond zitten, zoals een brok voedsel of een loszittend gebit...
- Probeer deze voorwerpen met je vingers weg te nemen en zonder ze dieper in de ademhalingswegen te duwen. Een gebit dat niet los zit laat je ter plaatse.
- Ook bij een bewust slachtoffer kan zich een vreemd voorwerp in de mond zitten. Vraag aan dat slachtoffer om dit voorwerp uit de mond te nemen of uit te spuwen.
- Indien er in de mond veel braaksel zit dat de ademhaling belemmert, verwijder dan met je vingers, beschermd door een gaasje of een zakdoek, dit braaksel. Indien het slachtoffer neerligt, dan moet je daarvoor het hoofd eerst voorzichtig opzij draaien.
Breng het hoofd in hyperextensie en kinlift
- Bij een bewusteloos slachtoffer is er het gevaar dat de tong in de keelholte zakt, en zo de luchtwegen belemmert.
- Dit gevaar kan je uitschakelen door het hoofd in hyperextensie te brengen en de kinlift uit te voeren. De ene hand wordt op het voorhoofd geplaatst, de duim en wijsvinger blijven vrij om de neus toe te knijpen bij de beademing. Met de vingers van de andere hand haakt men de kin aan en wordt de kin opgetilt. Gezien de tong vast hangt aan de kin, zal op deze wijze de kin naar boven worden getrokken en de luchtweg openen. Druk echter met je vingers niet in de zachte weefsels onder de kin, gezien je op deze manier de luchtweg accidenteel kan afsluiten.
Indien je een halswervelbreuk vermoedt, is de veiligste benadering het uitvoeren van een driedelig luchtwegmaneuver, doch zonder het hoofd in hyperstreking te brengen.
Enkel bij kinderen volstaat een extensie, aangezien hyperextensie een knik in de nog weke trachea kan veroorzaken, wat op zich leidt tot respiratoire obstructie.
Het plaatsen van een kussen, deken,... onder het hoofd van een bewusteloos slachtoffer is dus absoluut uit den boze !
|
Uitzondering :
Bij een slachtoffer waarbij je een wervelletsel vermoedt, moet je vermijden om het hoofd te bewegen. Bij ieder min of meer ernstig ongeval, en zeker indien er bij het slachtoffer bewustzijnsverlies is, moet je ervan uitgaan dat het slachtoffer een wervelletsel heeft opgelopen.
In dit geval breng je het hoofd dus niet in hyperstrekking. Bij ademhalingsproblemen voer je de mondcontrole voorzichtig uit en doe je alleen de kinlift.
|
Indien de luchtwegen onvoldoende worden vrij gemaakt, is er gevaar voor regurgitatie.
3] Controleer of het slachtoffer nog ademt
Het driedelig luchtwegmaneuver
Het driedelig luchtwegmaneuver is een combinatie van drie handelingen :
- het achteroverbrengen van het hoofd of hyperstrekking openen van de mond krachtig naar voor brengen van de onderkaak
Hiervoor plaatst de redder zich in de lengteas van het slachtoffer en grijpt de beide zijden van de onderkaak net onder de oorlellen met de vingers van elke hand. De onderkaak wordt krachtig naar voor geduwd, zodat de onderste tandenrij juist voor de bovenste komt. Met de duim van beide handen wordt tenslotte de onderlip weggetrokken en de mond geopend.
De handpalmen van de helper rusten op het voorhoofd van het slachtoffer en door druk in de polsgewrichten wordt het hoofd in maximale hyperstrekking gehouden.
Wanneer het slachtoffer dient te worden beademd plaatst de redder zich best aan de zijkant van het slachtoffer, waarbij één elleboog steun zoekt op de grond. Er kan dan maar één zijde van de onderkaak worden aangetrokken. Eventueel kan men de mond aflsuiten met behulp van de kaak.
De techniek van het driedelig luchtwegmaneuver heeft een aantal voordelen op de hoger beschreven hyperstrekking:
Bij 20% van de bewusteloze personen is de gewone kinlift niet in staat om de luchtweg degelijk te openen en dient een krachtige voorwaartse verplaatsing van de mandibula doorgevoerd te worden.
Zelfs met beide maneuvers (kinlift en hyperstrekking) tesamen kan nog een nasofaryngeale obstructie aanwezig zijn bij een aantal slachtoffers, waarbij de mond gesloten is. Daarom dient bijkomend de mond geopend te worden. Het valt echter te onderstrepen dat bij geopende mond een deel van de spanning op de halsspieren verloren gaat. Deze spanning wordt herwonnen door het krachtig naar voor verplaatsen van de onderkaak. Bijkomstig kan ook door deze spanning een larynxspasme verholpen worden.
Het naar voor brengen van de onderkaak is een pijnlijk maneuver. Het geeft dan ook niet alleen de beste vrije luchtweg doch het is ook een test voor de diepte van de bewusteloosheid. Een patiënt die hierop niet reageert, is in diep coma.
Nadeel is dat deze techniek vermoeiend is en moeilijk uit te voeren voor hulpverleners.
De veiligheidshouding of Recovery Position
Indien het slachtoffer bewusteloos is met
 ademhaling en hartwerking, dient het in een veiligheidshouding of recovery position te worden geplaatst. Indien nodig wordt daarenboven de kin ondersteund voor het behoud van een vrije luchtweg.
In de veiligheidshouding zal de tong naar achter vallen en loopt braaksel en andere secreties uit de mondhoek eerder dan de luchtweg te obstrueren. Deze houding voorkomt dan ook een aspiratiepneumonie. De veiligheidshouding is een gewijzigde zijlig, gezien in werkelijke zijlig het slachtoffer minder stabiel ligt. Bovendien zorgt een werkelijke zijlig voor te veel buiging van de wervelkolom en vloeien de secreties minder gemakkelijk uit de mond. Een bijna-buiklig zorgt daarenboven voor een vermindering van de ademhalingsbewegingen.
Nadeel is dat het plaatsen van een slachtoffer heel wat mobilisatie met zich meebrengt. Waak er dus over dat er geen ernstige hals- of ruggewervelfracturen aanwezig zijn. In dit geval mag men het slachtoffer enkel bewegen indien men geen vrije luchtwegen kan handhaven. Dit komt bijvoorbeeld voor indien de hulpverlener het slachtoffer dient alleen te laten om hulp te gaan roepen.
Er zijn inmiddels meerdere versies van de veiligheidshouding of "Recovery Position" beschreven. Er bestaat over de verschillende vormen nog geen consensus. Een echte laterale positie is vrij onstabiel, veroorzaakt laterale flexie van de cervicale zuil en resulteert in minder vrije drainage uit de mond. Een bijna-ruglig daarentegen kan leiden tot onderventilatie door de vermindering van de pulmonaire en thoracale compliantie.
De veiligheidshouding voorgeschreven door het E.R.C., waarbij de onderste arm in een ventrale positie wordt gebracht, en de bovenste arm deze arm kruist, interfereert vaker met de bloeddoorstroming van de bovenarm. Er is immers een drukeffect op de bloedvaten en mogelijk ook op de zenuw. Men kan dus best geregeld de bloeddoorstroming van deze arm controleren. Indien de onderste arm in een dorsale positie wordt gebracht, kan dit echter leiden tot een letsel aan het schoudergewricht. Om conclusies te trekken is er heden onvoldoende evidentie, het herkennen van de gevaren en de voordelen van de veiligheidshouding dienen dus benadrukt te worden. Blijft het slachtoffer langer dan gedurende 30 minuten in deze houding liggen, draai het slachtoffer dan eens op de andere zijde.
Welke houding men ook kiest, volgende principes dienen in acht te worden genomen:
- Het slachtoffer dient in een houding te worden geplaatst die een zijlig benaderd, met het hoofd naar beneden om drainage van vloeistoffen toe te laten
- De houding dient stabiel te zijn
- Druk op de borstkas die de ademhaling belemmert dient vermeden te worden
- Het moet mogelijk zijn om het slachtoffer weer op de rug te draaien op een veilige manier, vooral in het kader van een halswervelbreuk
- Observatie van en toegang tot de luchtwegen dient mogelijk te zijn
- De positie zelf mag geen aanleiding geven tot verdere verwondingen
Handelen bij bewusteloze kinderen
Bij bewusteloze kinderen dient de hulpverlener eveneens onmiddellijk voor vrije luchtwegen te zorgen. Gezien echter de verschillende anatomie van een kind en een baby kan hyperextensie bij baby´s een obstructie van de luchtwegen veroorzaken.
Bij baby´s zal, naast de boven besproken technieken, een extensie van het hoofd aldus volstaan.
Bij baby´s (< 1 jaar) en bij kinderen (1 tot 8 jaar) zijn ademhalingsproblemen een belangrijkere oorzaak van cardiopulmonair arrest dan hartproblemen. Hier dient men dus eerst te reanimeren gedurende 1 minuut alvorens men de tijd neemt om de hulpdiensten te alarmeren ("phone fast").
| 
