Oorzaak verkeerd liggen 

Het is geen toeval dat mensen vaak in een verkeerde houding komen te liggen. Ook als men in een goede houding ligt bij het inslapen, dan nog gaat het tijdens het slapen vaak fout. Dat komt omdat de spieren tijdens de slaap maximaal ontspannen zijn en niet corrigerend optreden. Het lichaam c.q. het hoofd rolt 'vanzelf' naar een stabiele positie en deze is vaak ongunstig voor de nek. Ligt men op de rug, dan rolt het hoofd in de slaap gemakkelijk opzij door de werking van de zwaartekracht. Maar ook als mensen keurig netjes op de zij gaan liggen (de beste houding), dan rollen zij in hun slaap vanzelf naar een ongunstige positie. Dit komt door twee factoren:

 

 

Stabiele zijligging, dit is echter een verkeerde lighouding

 

Onstabiele zijligging, irritatie knieën geen steun arm

 

1. ontbreken van steun voor de arm

In zijlig heeft de bovenste arm de neiging naar voren te hangen en deze ligt pas stabiel en comfortabel als het lichaam wat naar voren rolt, zodat de onderarm vlak op het bed ligt. Zo belandt men in de 3/4 positie.

 

2. irritatie knieën

In zijlig ligt de romp het gunstigst als de benen ontspannen op elkaar rusten. In deze stand blijkt dat de knieën snel gevoelig worden. Er ontstaan drukplekken of irritatie door transpiratie met als gevolg dat men de knieën vaak onbewust van elkaar afschuift. Daardoor ontstaat torsie in de wervelkolom en krijgt de romp de neiging naar voren te kantelen. In feite is er dus sprake van een soort kettingreactie: door irritatie van de knieën komen achtereenvolgens het bekken, de lage rug, de romp, de schouders en de nek naar voren gedraaid te liggen. Omdat het hoofd niet mee naar voren kan rolen -dan zou je gedeeltelijk op je gezicht komen te liggen- ontstaat er spanning in het weefsel tussen de nek en het hoofd.

 

Gevolgen van verkeerd liggen

Bij 'gezonde' mensen treden er geen problemen op als zij even in een nekbelastende houding gaan liggen. Zo is de in de EHBO bekende stabiele zijligging in feite ook een variant op de 3/4 positie en het is helemaal niet erg om eventjes zo te liggen. Er ontstaan pas problemen als deze houdingen vaak en vooral langdurig worden ingenomen en dan, gelukkig maar, ook nog niet bij iedereen. Mensen waarbij het steunweefsel van nature wat minder stevig is lopen meer risico. Dat is bijvoorbeeld het geval bij mensen die relatief vaak door een enkel of knie heengaan en die last hebben van 'slappe gewrichtsbanden'.

 

 geen steun in de nek 

 door hoofdsteun steun in de nek

 

Ook slachtoffers van een verkeersongeval (whiplash) of ander ongeval (bijvoorbeeld een val met het hoofd op het ijs) zijn vaak kwetsbaarder. Het komt nogal eens voor dat deze mensen voordat zij een ongeval kregen in elke houding konden slapen zonder ooit problemen te ervaren, terwijl zij na een trauma merken dat zelfs een beetje ongelukkige slaaphouding al voor aanzienlijke klachtenverergering kan zorgen. Dit is heel begrijpelijk. Uit diverse onderzoeken is namelijk gebleken dat er na een trauma van de nek veelvuldig sprake is van bandletsels. Ook na minder ingrijpende ongelukken kan dat al het geval zijn. En na een verstuiking of zelfs scheuren van banden is de 'opvangcapaciteit' van de overgebleven intacte vezels beperkt. Een ieder die wel eens z'n enkel heeft verstuikt weet uit ervaring hoe kwetsbaar een enkel de eerste tijd is en dat elke kleine misstap ogenblikkelijk weer leidt tot een toename van klachten.

 

De gevolgen van verkeerd liggen openbaren zich niet altijd direct na het eerste nachtje waarin men verkeerd ligt. Afhankelijk van de stevigheid van het steunweefsel -dit wordt zowel bepaald door erfelijke als verworven factoren- kan verkeerd liggen na één nacht of pas na vele jaren klachten veroorzaken. Juist omdat mensen vaak al jaren in een nekbelastende houding slapen, wordt er geen verband gelegd tussen de slaaphouding en het ontstaan van de klachten. Daarbij komt dat deze vormen van hoofdpijn zich veelvuldig manifesteren als primaire hoofdpijn, dus zonder nekklachten. Ook daardoor wordt de link naar de oorzaak van de klachten nogal eens gemist.

 

Klachtenverloop horend bij een verkeerde slaaphouding

De klachten beginnen doorgaans zonder dat er sprake is van een duidelijke oorzaak (de hoofdpijn ontstaat 'zomaar'). In het begin komt de hoofdpijn slechts af en toe voor en gaan er dagen of zelfs weken voorbij dat er geen klachten zijn. In deze fase is er meestal slechts in lichte mate sprake van echte pijn; vaak is er alleen maar een zwaar of gespannen gevoel in het hoofd. Geleidelijk neemt de intensiteit en de frequentie van de hoofdpijn toe. Dit proces kan jaren duren en kan resulteren in continu aanwezige zware hoofdpijn die zelfs met migraineachtige verschijnselen gepaard kan gaan, zoals overgevoeligheid voor licht. In het begin reageert de hoofdpijn goed op de lichte medicatie zoals paracetamol, maar na verloop van tijd helpen ook zware medicijnen niet afdoende.

 

Typerend is dat de hoofdpijn vaak bij het wakker worden of vlak na het opstaan al aanwezig is. Soms is dat eerst nog slechts een duf, zwaar gevoel dat dan later op de dag overgaat in hoofdpijn. De nek is soms pijnlijk, maar opvallend vaak ook niet. Meestal is de nek wel wat stijf en als de betrokkenen over hun schouders willen kijken voelen ze wat spieren trekken in de nek, hetgeen dan meestal niet pijnlijk is. Vaak is er een verschil in uitslag en/of gevoel tussen links- en rechtsom kijken. Ook het naar beneden kijken (kin op de borst) veroorzaakt vaak een trekkend gevoel in de nek. Hoewel de mensen hun nek soms zelfs niet pijnlijk vinden, blijkt dat een buitenstaander zoals de huisarts of therapeut vaak wel gespannen nekspieren kan waarnemen. Het geven van druk op deze gespannen spieren is meestal wél pijnlijk.

 

De hoofdpijn kan op diverse plaatsen in het hoofd gelokaliseerd zijn. Bijvoorbeeld alleen frontaal boven de ogen, maar ook als een barstend gevoel in het hele hoofd of als een baan van de nek tot het voorhoofd. In figuur 4 zijn tekeningen weergegeven uit een onderzoek van Frederiksen e.a. uit 1987. Hieruit blijkt dat de distributie van de pijn bij hoofdpijn-vanuit-de-nek heel divers kan zijn.

 

 

Naast de hierboven beschreven geleidelijke variant van hoofdpijn (in het begin weinig last en geleidelijk wordt het erger) komt ook een snelle variant regelmatig voor waarbij de slaaphouding een belangrijke rol speelt. Hierbij gaat het meestal om een oorzakelijk moment, bijvoorbeeld het maken van een snelle onverwachtse beweging ('het schiet er in') of een trauma zoals een val of auto-ongeluk. De rol die de slaaphouding daarbij speelt is dat het er voor kan zorgen dat de nek na zo'n voorval niet volledig herstelt maar juiste klachten blijft geven. Door elke nacht weer te zorgen voor weefselprikkeling kan een verkeerde slaaphouding de factor zijn die de klachten in stand houdt. Dergelijke factoren worden wel 'perpetuerende factoren' genoemd. De klachten ontstaan dan dus in één keer, kunnen al gelijk aanzienlijke hoofdpijn veroorzaken en gaan vervolgens niet meer weg. Af en toe kan er wel een dag zijn dat het wat beter gaat, maar de hoofdpijn blijft regelmatig terugkeren. Ook bij de snelle variant zie je vaak een geleidelijke toename van de klachten

 

De juiste (beste) slaaphouding

De beste slaaphouding is die waarin de nek in een neutrale stand staat. Het steunweefsel tussen de werveltjes onderling en tussen de bovenste nekwervels en het hoofd mag daarbij niet op spanning staan. Zijlig is het beste, maar dan mag de romp niet naar voren kantelen (de 3/4 positie). In Indonesië heeft men een prima oplossing gevonden om de goede slaaphouding te kunnen handhaven: men gebruikt daar een zogenaamde 'goeling'. Dit is een lang rolvormig kussen dat de Indonesiërs tussen hun knieën en tussen hun armen plaatsen, waardoor een goede en comfortabele slaaphouding ontstaat. In Nederland is een dergelijk kussen verkrijgbaar onder de naam sleepmate (zie foto).

 

Het is even een stap om over te gaan om te slapen met een sleepmate, maar inmiddels hebben al honderden hoofdpijnpatiënten dit met succes uitgeprobeerd. De twee belangrijkste oorzaken van verkeerd liggen, de irritatie van de knieën en het ontbreken van steun voor de arm, worden dan namelijk in één klap opgelost. Helaas blijft een sleepmate niet bij iedereen een hele nacht op de juiste plaats liggen, maar elk uur goed liggen betekent winst. Dubbele winst in feite, want het betekent niet alleen een uur lang minder weefselprikkeling, maar ook een uur lang tijd voor herstelprocessen van het geïrriteerde weefsel. Het mes snijdt dus aan twee kanten.

 

Voor onverbeterlijke recidivisten -dat zijn zij die wel proberen goed te liggen met behulp van een sleepmate, maar die toch in hun slaap weer verkeerd komen te liggen- is er nog een laatste redmiddel. Door een bal of ander voorwerp op de voorkant van de pyjama te bevestigen kan men soms voorkomen dat men teveel naar voren gaat rollen. Dit is wel een paardenmiddel maar als tijdelijke maatregel om te wennen aan een betere slaaphouding is het wel effectief...

 

 

Bron: Nekpijn-NL