Inleiding

De maag [in officieel medisch jargon ventriculus of gaster genoemd] is een peervormige zak, die linksboven in de buikholte tegen het middenrif ligt. Dit spijsverteringsorgaan is aan de voorzijde bedekt door de linkerkwab van de lever, terwijl aan de achterzijde de alvleesklier ligt.

De grootte en vorm van de maag hangen af van de vulling. Een matig gevulde maag is circa 30 cm lang en kan 3 - 4 liter water bevatten.

Men onderscheidt aan de maag een aantal delen:

- maagingang, ook wel maagmond genaamd [cardia]

- maagzak [fundus]

- portier [pylorus], deze opening kan door een kringspier worden afgesloten

- bovenste kleine bocht [kleine curvatuur of curvatura minor]

- onderste grote bocht [grote curvatuur of curvatura major]

Wand

De maagwand, die 2 - 3 mm dik is, bestaat uit een aantal weefsellagen. Van binnen naar buiten onderscheidt men de volgende lagen:

Maagslijmvlies

Dit bestaat uit laag hoge cellen, die cilindervormig zijn. In het slijmvlies monden miljoenen buisvormige maagklieren uit, die onder deze laag liggen. De klieren scheiden maagsap af, waarin slijm, zoutzuur, het enzym pepsine en het hormoon gastrine aanwezig zijn.

Tevens wordt een stof afgescheiden, die noodzakelijk is voor het opnemen van vitamine B12 door de cellen van het slijmvlies van de dunne darm. Tussen de cilindervormige dekweefselcellen liggen veel slijmcellen.

Bindweefsel

De laag bindweefsel, bestaande uit cellen en vezels, bevat veel bloedvaten en zenuwen en heeft een belangrijke verzorgende taak voor het slijmvlies.

Spieren

De maagwand bevat twee spierlagen. De laag van voornamelijk cirkelvormige spieren dient vooral voor de kneding van het voedsel; de direct daartegen liggende laag van de lengte verlopende spiervezels dient voor het voortbewegen van de voedselbrij [perisaltiek].

Functie

Van de maagbewegingen merken we niet veel, tenzij we te veel hebben gegeten. Dan treedt een zwaar of opgeblazen gevoel op of borrelen of oprispen, hetgeen op een te sterke gasvorming berust. De arbeid die door maag en darmen na een maaltijd moet worden verricht, vereist een rijkelijke bloedtoevoer.

Het voedsel komt de maag binnen via de maagmond [cardia], die met een kringspier kan worden geopend en gesloten. Dan komt het voedsel in de maagzak, waarin ontelbare buisvormige kliertjes uitmonden die spijsverteringsenzymen en zoutzuur afscheiden. Via de maaguitgang komt het voedsel ten slotte terecht in de twaalfvingerige darm, een deel van de dunne darm.

De maag ledigt zich met kleine beetjes tegelijkertijd. Een voedselbrokje, dat door inwerking van het maagsap zuur reageert, verlaat de maag door de portier [pylorus] ten gevolge van peristaltische bewegingen van de spieren in de maagwand.

Na het passeren van zo'n deel voedselbrij wordt de portier weer gesloten. Dit gebeurt door aanspanning van de portierspier, wat vooral door reflexen tot stand komt.

De kringspier van de portier blijft gesloten tot het zure voedselbrokje door de sappen uit de alvleesklier niet meer zuur maar neutraal reageert. Dan opent de portierspier zich opnieuw om de volgende zuurreagerende hoeveelheid voedselbrij uit de maag door te laten naar de twaalfvingerige darm.

Bij een normale maagvulling en afwezigheid van stoornissen of aandoeningen vindt het openen en sluiten van de portier ongeveer om de minuut plaats.

Maagsap

Per etmaal wordt ongeveer anderhalve liter maagsap door de kliertjes in de maag afgescheiden. Het is een waterige, zuur reagerende vloeistof met de volgende bestanddelen:

Zoutzuur

Circa 0,3 procent vrij zoutzuur dient om de maaginhoud zuur te maken, opdat enzymen hun werking kunnen uitoefenen; bovendien doodt het zoutzuur het grootste deel van de bacteriën en laat de eiwitten zwellen, zodat deze in het darmkanaal beter door de enzymen kunnen worden afgebroken; het zoutzuur wordt gemaakt uit het chloride in het bloed.

Slijm

Dit heeft een belangrijk beschermende werking en beschermt maagcellen tegen te sterke inwerking van het zoutzuur.

Pepsine, Gastrine en Maaglipase

Verder scheiden de cellen van de maagwand nog een bepaalde chemische component af die van belang is voor het opnemen van vitamine B12.

Gastrine is een "hormoon" dat een rol speelt bij de afscheiding van maagsap.

De afscheiding van maagsap geschiedt, evenals die van andere spijsverteringssappen, niet onafgebroken, maar slechts wanneer er ook werkelijk behoefte aan maagsap is. Als voedsel wordt opgenomen, moet een signaal aan de kliertjes worden gegeven om sappen te gaan afscheiden.

De afscheiding van maagsap komt het eerst tot stand door ruiken, zien, proeven en kauwen van voedsel. Via ingewikkelde reflexen volgt hierop de eerste maagsapafscheiding, doordat de prikkels die de zintuigen hebben opgevangen [via reuk-, gezichts-, en smaakzintuigen], door de zenuwen naar de hersenen worden door gezonden; vervolgens ontvangen de klieren in de wand van de maag via een van de hersenzenuwen [tiende hersenzenuw, nervus vagus] signalen of prikkels om maagsap af te scheiden.

Een prettige omgeving, evenals een opgewekte gemoedstoestand, bevorderen de afscheiding, terwijl ergernis, pijn, schrik, stress of niet smakelijk eten de afscheiding van het maagsap tegengaan.

Deze prikkels worden in een ander gedeelte van de hersenen opgevangen, verwerkt en via de genoemde hersenzenuw naar de maag getransporteerd.

Dat hersenen en zenuwen en belangrijke rol spelen bij de productie en afscheiding van maagsap is uitgewezen door experimenten, waarbij voedsel direct in aanraking met de maagwand werd gebracht.

Behalve reflexen en het hormoon gastrine speelt nog een derde prikkel een rol bij de afscheiding van maagsap: de rekking van de maagwand bij ontvangst van veel voedsel. De rekking wordt door kleine zintuigorgaantjes in de maagwand waargenomen en deze beïnvloeden op hun beurt de kliertjes die maagsap produceren.

Zoutzuur en Enzymen

De werking van de maag betreft in de eerste plaats tijdelijke opslag voor dit naar de darmen gaat. De maag is geen hol orgaan waarin voedsel wordt gestort: er is nooit veel lege ruimte, omdat een lege maag zich instulpt en plooit.

Een van de belangrijkste taken is kneden van voedsel en vermengen met maagsap door de gespierde wand. Het spierweefsel is min of meer gelijkmatig over de wand verdeeld.

Behalve opslag en kneden heeft de maag nog een functie als producent van maagsap. Het sap reageert als een heel sterk zuur [met een zuurgraad van 2,5]. Het zuur remt de ontwikkeling van bacteriën en voorkomt daardoor gisting en rotting in het maag darmkanaal.

Behalve zoutzuur produceren de kliertjes van de maagzak enzymen [stoffen die een chemische omzetting kunnen versnellen] voor de spijsvertering, en wel voornamelijk pepsine en maaglipase.

Het maaglipase kan vetten splitsen, maar heeft in de maag weinig effect doordat het in een zure omgeving actief is. Het pepsine splitst eiwitten in vrij grote stukken, die nog de kenmerken van eiwitten hebben,

Dit enzym is juist goed werkzaam bij de aanwezigheid van maagzuur. Het is zo sterk, dat een druppel maagsap makkelijk in een vel papier een gat brandt, maar geen vernielingen in de maagwand aanricht. Dit komt door de aanwezigheid van cellen die slijm produceren.

Deze maken deel uit van de binnenste cellaag van de maagwand. De voortdurend vernieuwde slijmlaag, die door deze cellen wordt gemaakt, verteert slechts langzaam en beschermt de levende maag; een dode maag wordt door het zoutzuur aangetast. Bij overproductie van zoutzuur treedt wel beschadiging van de maagwand op: de maagzweer, ook wel peptische zweer of ulcus pepticum genoemd..